سؤال:

چرا علی (ع) با عمر که از عوامل اصلی شهادت همسرش بود همکاری می کرد؟ در تاریخ هست که بارها عمر می گفت: "اگر علی نبود عمر هلاک می شد." با این دست آویز، برخی اهل سنت شهادت حضرت زهرا (س) را انکار کرده و می گویند  علی (ع) با عمر روابط حسنه ای داشته است.

جواب:

همکاری حضرت علی (ع) با خلفا را باید با توجه به این ویژگی های او بررسی نمود.

با توجه به این که فلسفه ی امامت تنها حکومت کردن نیست و حفظ اسلام و جلوگیری از نابودی و یا انحراف آن و هدایت مردم و مرجعیت دینی و علمی مسلمانان از وظایف مهم امام است، امام علی (ع) خود را موظف می­دانست که از دین اسلام محافظت کند؛ در این راستا امام از ظلم هایی که بر خود ایشان صورت گرفته بود، چشم پوشی می کرد. خود حضرت می فرمود: «سوگند به خدا که تا زمانی که امور مسلمانان به سامان باشد و ظلم و ستمی متوجه آنان نباشد تسلیم هستم و از ظلم بر خود چشم پوشی می کنم».(1)

برخی از علل همکاری امام علی (ع) با خلفای سه گانه عبارت بودند از:

1- جلوگیری از تضییع حقوق مردم:

در بسیاری از موارد وقتی حضرت علی(ع) می دید در اثر قضاوت یا اجتهاد نادرست، حق دیگران تضییع می شود، وارد صحنه شده و از تضییع حقوق مسلمانان جلوگیری می کرد. به عنوان مثال در موردی عمر به سنگسار کردن زن زنا کاری که حامله بود حکم کرد! هنگامی که حضرت علی (ع) باخبر شد به عمر فرمود: تو حق کشتن جنین این زن را نداری و از سنگسار شدن آن زن و در نتیجه از کشته شدن جنین وی جلوگیری کرد. در این هنگام عمر گفت «اگر علی نبود عمر هلاک می شد»(2) اگر در این جریان و رویدادهای مشابه این،  امام علی وارد نمی شد، بیگناهی در اثر قضاوت نادرست کشته می شد.

2-معرفی اسلام واقعی:

با تذکر حضرت امیر المؤمنین و موضع گیری آن حضرت در امور قضایی و...، اسلام حقیقی و احکام صحیح اسلامی به مردم شناسانده می شد.

3- ایجاد وحدت در برابر تهدیدهای داخلی و خارجی:

حضرت امیر المؤمنین علی (ع) بیش از آن که به فکر حقوق شخصی خویش باشد به فکر اسلام و جامعه اسلامی بود. بعد از رحلت پیامبر اکرم  (ص) دین اسلام با تهدیدهای خارجی و داخلی مواجه بود. خارج از مرزهای اسلامی خطر هجوم امپراطوری روم و ایران و از داخل خطر توطئه های منافقان وجود داشت. این تهدیدها اساسی بود و می توانست به دین نوپای اسلام ضربه بزند. از این رو می کوشید تا از تفرقه در جامعه اسلامی جلوگیری کرده و وحدت را استوار سازد. امام علی (ع) در نامه ای به ابوموسی اشعری می نویسد: «بدان که در فراهم ساختن امت پیامبر و یکپارچگی آنها با یکدیگر کسی از من حریص تر نیست».(3)

به همین جهت برای حفظ وحدت با خلفا همکاری می کرد و به آنها مشاوره می داد. خود حضرت در نامه ای علت همکاری خود را با دستگاه حکومتی زمان این چنین بیان می کند: «به خدا سوگند هرگز فكر نمي‌كردم و به خاطرم خطور نمي‌كرد كه عرب بعد از پيامبر، امر امامت و رهبري را از اهل بيت او بگردانند (و در جاي ديگر قرار دهند و باور نمي‌كردم) آنها آن را از من دور سازند! ... دست بر روي دست گذاردم تا اين كه با چشم خود ديدم گروهي از اسلام بازگشته و مي‌خواهند دين محمد (ص) را نابود سازند. (در اين جا بود) كه ترسيدم اگر اسلام و اهلش را ياري نكنم، شاهد نابودي و شكاف در اسلام باشم كه مصيبت آن براي من از رها ساختن خلافت و حكومت بر شما بزرگ‌تر بود؛ چرا كه اين بهره دوران كوتاه زندگي دنيا است كه زايل و تمام مي‌شود. همان طور كه «سراب» تمام مي‌شود و يا هم چون ابرهايي كه از هم مي‌پاشند. پس براي دفع اين حوادث به پا خاستم تا باطل از ميان رفت و نابود شد و دين پا برجا و محكم گرديد»(4)

از این کلمات استفاده می شود که در همین راستا در جنگ هایی که برای دفاع از اسلام و برای گسترش آن در زمان خلفا صورت گرفت چون پای حیات اسلام در کار بود امام علی در مسائل کلی جهاد به آنان مشاوره می داد و در مواردی فرزندان خود را به میان نبرد می فرستاد که در منابع تاریخی ذکر شده است.(5) البته در خصوص شرکت امام حسن (ع) و امام حسین (ع) در نبرد با ایرانیان دلیل معتبری در دست نیست. با همه این همکاری ها اما آن حضرت در مواقع مناسب اعتراضات و نا رضایتی های خود را به آنان ابلاغ می کردند.

---------------------------------------------------------------

(1) عاملی، سید جعفر مرتضی، تحلیلی از زندگانی سیاسی امام حسن مجتبی(ع)، ترجمه محمد سپهری، چاپ پنجم، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1385ش.

(2) علامه حلی، کشف المراد، ص 512، چاپ دهم، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1425ه.ق.

(3) نهج البلاغه، نامه 78.

(4) نهج البلاغه، نامه 62.

(5) دحلان، الفتوحات الاسلامیه، ج 1، ص 175، ناشر مصطفی محمد، مصر.